Pančićeva omorika ponos planine Tare

VIŠEGRAD – Pančićeva omorika, endemska vrsta drveta, za koje naučnici tvrde da je preživjelo ledeno doba i koje raste na zapadnim kamenitim liticama, na teritoriji višegradske opštine rasprostanjena je na obroncima Velikog Stoca i brda Gostilja.

Do velike sastojine omorike na Velikom Gostilju, koju je otkrio ljekar po zanimanju, a botaničar po naklonosti Josif Pančić u rano jutro 1. avgusta 1875. godine, stiže se od Višegrada prvo asfaltnim, pa onda makadamskim i na kraju šumskim putem, kojim se jedino može ići pješice.

Ovo brdo obraslo je s jedne strane bjelogoričnom, a s druge, kamenite i skoro nepristupačne, kao strijela vitkim stablima “Pančićke”, na čijim vrhovima se presijavaju ljubičaste male šišarke.

Šumar u Šumskom gazdinstvu “Panos” iz Višegrada Miroslav Baranac kaže da je posebno zadovoljstvo biti na Gostilju kad dozrijeva šišarka Pančićeve omorike.

“Njena šišarka je čudne ljubičaste boje koja se na septembarskom ili oktobarskom suncu presijava i svijetli kao da je fluorescentna, pa se posmatraču čini da je cijela šuma prekrivena ljučastom koprenom”, ističe Baranac.

Šumar Slaviša Inđić priča da su šišarke ovog četinara, za koga seljaci iz Zavina kažu “da nije ni jela ni omora”, veoma cijenjene i da se ubiraju i prodaju.

“Ubiranje šišarki `Pančićke` sada se radi na svremen način, uz pomoć švedskih ljestvi i za to se u šumskim gazdinstvima obučavaju šumari. Ali to se nekad radilo vrlo primitivno i rizično”, objašnjava Inđić.

On kaže da su u višegradskom kraju bili poznati berači sjemena Pančićeve omorike koji su od prodaje šišarki izdržavali porodice.

Berač bi se “naoružao” konopcem, kožnim kaišem kojim bi se vezao za pedesetak metara visoko i vitko stablo, a zatim kukom i vrećom za stavljanje šišarki. Kada se popenje u njenu klicu, jer su šišarke samo na dva metra od nje, on bi ih obrao i da ne bi dangubio silazeći sa stabla, zanjihao bi ga, drvenom kukom kačio drugo i polako, lebdeći nad provalijom, prelazio na njega i tu nastavio branje. Onom ko je gledao taj prizor krv se ledila u žilama.

Berači su šišarke prodavali šumskim gazdinstvima, ona su ih sušila u sušarama gdje je vađeno sjeme i kasnije prodavano za sađenje u rasadnicima. Tako se ljepotica planine Tare i okolnih visova našla kao ukrasna biljka u parkovima u NJemačkoj, Italiji i Francuskoj.

Mjesto pronalaska Pančićeve omorike

U nacionalne parkove “Tara” i “Zvijezda” u Srbiji i obronke Velikog Stoca i Gostilja u Republici Srpskoj dolaze često naučnici da se dive Pančićevoj omorici, proučavaju je i otkrivaju njene nepoznate osobine.

Tako je naučnik Mark Sabdn iz Škotske došao na Veliki Stolac da proučava ovo endemično drvo. “Stigao sam izdaleka da `Pančićku` vidim u njenom prirodnom staništu, a ne u prakovima. Oduševljen sam mjestom gdje ona provede životni vijek, a to su kamenite litice, na velikim nadomorskim visinama, gdje se snjegovi ne tope do pola ljeta”, kaže Sabdn.

Miodrag Petrović iz Nacionalnog parka “Zvijezda” kaže da se u poslednje vrijeme nauka okreće izučavanju genetskog koda ove omorike, jer naučnicima nije jasno kako je baš to drvo preživjelo tercijer.

“Dobri poznavaoci planine Tare i njenih ogranaka znaju da je 1946. godine stanište `Panačićke` zahvatio veliki požar koji je uništio na hiljade njenih stabala. Srećom, ostala je jedna velika sastojina, koja potiče od jednog `oca` i jedne `majke`, u blizini pećine Sniježnica na Velikom Stocu, odakle se ona i dalje širi prema nižim predjelima”, kaže Petrović.

Veliko stanište stabala Pančićeve omorike nalazi se u selu gdje je i pronađena – u Zaovinama u blizini jezera Revezibilne Hidroelektrane u Vežanju. Tu ju je locirao i pronašao Josif Pančić. Na mjestu njegovog otkrića postavljena je i tabla s natpisom o tom događaju.

Miloš Karaklić iz Zaovina priča da su seljaci za ovo drvo i njegovu tvrdoću znali i prije otkrića i da su baš oni objasnili naučniku Pančiću da “to nije ni jela ni omora”.

“Zbog tvrdoće drveta i zbijenih godova, ona je korištena za izgradnju postojanijih građevina”, dodaje Karaklić.

U istoriji je poznato da su stari Rimljani njeno drvo koristili za izgradnju stamenih drvenih mostova na velikim rijekama.

A posljednja želja njenog “pronalazača” Josifa Pančića bila je da bude sahranjen u kovčegu napravljenom od stabla omorike.